Leidsestraatweg

kilometerpalen en hectometerpalen

toon op de kaart
  • Status
    Gemeentelijk Monument
  • Wijk
    Haagse Bos
  • Bouwjaar
    1861
Registerblad 

Twee gietijzeren kilometerpalen en twaalf hectometerpalen van basalt of beton langs de noordzijde van de Leidsestraatweg in het Haagse Bos langs het traject tussen de Boslaan en Huis ten Bosch. Ze vormen tesamen over een afstand van 1,7 kilometer een rij van 14 palen daterend uit de negentiende en twintigste eeuw.

Kilometerpalen werden in de tweede helft van de negentiende eeuw geplaatst, voornamelijk als hulpmiddel bij het onderhoud van de wegen. Alleen Zuid-Holland gebruikte gietijzeren palen, in de andere provincies werd hout of basalt toegepast. Met de modernisering van het wegennet zijn de meeste kilometerpalen in Nederland geruisloos verdwenen.
Langs de Leidsestraatweg, onderdeel van de rijksweg van 's-Gravenhage naar Haarlem stonden aanvankelijk eikenhouten kilometerpalen. Een aantal ervan, de kilometerpalen 2 t/m 5 werden in 1861 vervangen door gietijzeren palen van de Haagse ijzergieterij "De Prins van Oranje". Het nummer op de paal verwijst naar het aantal kilometers afstand vanaf het centrum van Den Haag.
Het wegtraject tussen 2 en 3,7 km is nog steeds voorzien van palen. Twee gietijzeren palen met kilometeraanduiding 2 en 3 en veertien hectometerpalen van basalt of beton. Er ontbreken twee hectometerpalen: de paal op 2.6 km, die bij de verbreding van de Laan van Nieuw Oost-Indië is gesneuveld en de paal op 3.2 km
De twee gietijzeren kilometerpalen hebben een diamantkop van circa 21 x 21 cm waarop op drie zijden de kilometer is aangegeven in 10 cm hoge letters in reliëf die zwart zijn geschilderd. De palen hebben een zuilvorm met reliëf. Tegenwoordig is 68 cm, resp. 42 cm hoogte van de paal in het zicht. Uit een ontwerptekening uit 1857 blijkt er een totale lengte van 180 cm, waarbij het de bedoeling was dat de helft bovengronds stond.
Tussen de palen in staan basaltstenen hectometerpalen met een natuurlijke zuilvorm. De palen hebben een onregelmatige veelhoekige vorm. De meeste hebben een witgeverfde kop. Bij de meeste zijn de cijfers in zwarte verf op een witte ondergrond aangebracht. Dat is op twee manieren gebeurd. Met even grote cijfers onder elkaar (zie palen 2.9, 3.4 t/m 3.6) en met een groot kilometergetal en een klein hectometergetal naast elkaar (3.3). Eerst genoemde schrijfwijze maakt een moderne indruk. Bij drie palen is onder de afgebladderde verf te zien dat oorspronkelijk de cijfers in de steen zijn gehakt. De basalten palen steken meestal 40 cm boven de grond en zijn goed herkenbaar. Twee palen zijn nauwelijks zichtbaar, hun koppen steken resp. 10 en 2 cm boven de grond uit (palen 2.1 en 2.4).
In de rij tussen 2 en 3.7 km is een aantal gaten gevallen die in de twintigste eeuw zijn opgevuld met palen van gewapend beton (5 stuks). Vier daarvan zijn identiek. Ze hebben een vierkante vorm met afgevlakte hoeken, een doorsnede van 18 cm en een diamantkop. Aan de achterzijde zijn de letters R.G. ingegoten. Dergelijke palen geven de grens aan van het Rijksgebied. De laatste paal op rij, tegenover de ingang van Leidse straatweg 15 is een betonnen paal met een vlakke top en een groef aan de achterzijde.

De wegpalen vormen een herinnering aan het historische belang van dit wegtraject vanaf de Haagse binnenstad, langs Huis ten Bosch richting Leiden en Haarlem. Met de opkomst van het autoverkeer in de twintigste eeuw werd vanaf 1923 de functie als rijksweg overgenomen door de Benoordenhoutseweg. Dit is vermoedelijk de reden dat de palen langs de oude rijksweg tot op de dag van vandaag nooit zijn verwijderd.

De wegpalen zijn van historisch belang als tastbare herinnering aan één van de belangrijkste voormalige uitvalwegen van Den Haag. De verscheidenheid in materiaal en vorm verwijzen naar de historie van het wegbeheer. Cultuurhistorische waarde vertegenwoordigen de gietijzeren kilometerpalen als bewaard gebleven industrieel product van de in Den Haag gevestigde ijzergieterij "De Prins van Oranje". Daarnaast hebben de palen een zeldzaamheidswaarde: in Zuid-Holland staan anno 2011 nog slechts 12 gietijzeren kilometerpalen. Daarbuiten zijn ze in Nederland onbekend.

Gietijzeren kilometerpaal uit 1861
Hectometerpaal
hectometerpaal